Hasta Hakları

Hasta Hakları Yönetmeliği'nde; hastaya ait bilgilerin gizliliğinin sağlanması ile ilgili hükümler de yer alır. Buna göre, sağlık hizmeti verilirken edinilen bilgiler, kanun ile öngörülen haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz (madde 23/1).

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde hem hastaya ait kişisel bilgilerin gizliliği ile ilgili hem de hastaların beden mahremiyetleri ile ilgili haklara yer verilmiştir. Mesela Hasta Hakları Yönetmeliği’nde sağlık hizmetleri sırasında hastanın özel hayatının korunması gerektiği belirtilmiştir (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 21).

Aynı maddede hastanın sağlık durumu ile ilgili değerlendirmelerin gizlilik içinde yürütülmesi gerektiği de belirtilmiştir.

Buna göre hastanın muayenesi, tedavisi ve hastayla gerçekleşecek fiziksel temas uygun bir gizlilik ortamında gerçekleştirilmelidir.

Hastanın tedavi ile ilgili olmayan kimselerin tanı ve tedavi sürecine katılmasını reddetme hakkı vardır (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 21/2 d).

Hastalığın mahiyeti gerektirmedikçe, hastanın kişisel ve aile hayatına müdahale edilemez (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 21/2e).

Hastanın harcama kaynakları gizli tutulmalıdır.

Hastanın ölümünden sonra da mahremiyeti bozulmaz. Hastanın ölümünden sonra da gizlilik devam edecektir (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 21/3).

Eğitim veren sağlık kurum ve kuruluşlarında sağlık hizmeti alan hastaya hizmet verilmesi sırasında, hastanın eğitim alan kişilerin hizmet verme sürecinde yer almasını reddetme hakkı vardır. (madde 21/4).

Hastanın tıbbi araştırmaya katılması halinde, izninin alınması koşulu ile adı açıklanabilir.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde yer alan bu hükümlerin yanında sağlık ile ilgili bazı yasal düzenlemelerde de özel hayata saygıya ilişkin hükümler bulunmaktadır:
Örneğin Umumi Hıffısıhha Kanunu, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi, Türk Tabipler Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, Türk Dişhekimleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, Özel Hastaneler Yönetmeliği, Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği gibi yasal düzenlemelerde ve taraf olduğumuz Biyoetik Sözleşmesi'nde hükümler yer almaktadır.

Kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ait veriler kişisel verilerdir. Hastayla ilişkilendirilmesi durumunda hastayı tanımlayacak veriler kişisel veri olarak kabul edilir.
Doğrudan hastanın kim olduğunun belirlenmesinde önemli bilgiler olan ad, soyad, doğum tarihi ve yeri gibi bilgilerin yanında hastanın ailevi, ekonomik, sosyal durumu ile ilgili bilgiler kişisel verilerdir.

NOT: Taşıt plakası, vergi numarası, pasaport numarası, resim, görüntü, ses kayıtları, parmak izi, genetik bilgiler, sağlık kayıtları kişiyi belirlenebilir hale getirebileceğinden kişisel veridir.

https://www.kisiselverilerinkorunmasi.org/kisisel-veri-nedir-ne-demektir/

Kişisel verilerin işlenmesi:

Kişisel verilerin tamamen veya kısmen otomatik olan ya da herhangi bir veri kayıt sisteminin parçası olmak kaydıyla otomatik olmayan yollarla elde edilmesi, kaydedilmesi, depolanması, muhafaza edilmesi, değiştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, açıklanması, aktarılması, devralınması, elde edilebilir hale getirilmesi, sınıflandırılması ya da kullanılmasının engellenmesi gibi sağlık verileri üzerinde gerçekleştirilen her türlü işlemdir.

Kişisel Verileri Koruma Kanunu Madde 3/e

Ülkemizde 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu¹ (KVKK) kişisel verilerin bazı istisnalar dışında, hastanın açık rızası olmadan işlenmesini yasaklamıştır.

Bu kanuna göre; kişilerin ırkı, etnik kökeni, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dini, mezhebi veya diğer inançları, kılık ve kıyafeti, dernek, vakıf ya da sendika üyeliği, sağlığı, cinsel hayatı, ceza mahkûmiyeti ve güvenlik tedbirleriyle ilgili verileri ile biyometrik verileri özel nitelikli kişisel verilerdir. Bu veriler de kişinin açık rızası olmadan işlenemez. Bu sayılı olan özel nitelikteki kişisel verilerden sağlık ve cinsel hayat dışındaki kişisel veriler kanunlarda yazılı hallerde işlenebilir.

Sağlık ve cinsel hayat ile ilgili veriler açık onam ve yalnızca kamu sağlığının korunması, koruyucu hekimlik, tıbbi teşhis, tedavi ve bakım hizmetlerinin yürütülmesi ile sağlık hizmetlerinin planlanması, yönetimi ve finansmanı amacıyla, sır saklama yükümlülüğü altında bulunan kişiler veya yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından işlenebilecektir (Kişisel Verileri Koruma Kanunu m. 6/3).

1. 6698 sayılı Kanun, RG: T. 7.4.2016, S. 29677.

Hastaların kişisel veriler ile ilgili aşağıdaki hakları vardır:

• Kişisel verilerin işlenip işlenmediğini öğrenme,
• Kişisel veriler işlenmişse buna ilişkin bilgi talep etme,
• Kişisel verilerin işlenme amacını ve bunların amacına uygun kullanılıp kullanılmadığını öğrenme,
• Yurt içinde veya yurt dışında kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişileri bilme,
• Kişisel verilerin eksik veya yanlış işlenmiş olması hâlinde bunların düzeltilmesini isteme,
• Yasalarda öngörülen şartlara göre kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme,
• Kişisel verilerin silinmesi, değiştirilmesi hallerinde yapılan işlemlerin, kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişilere bildirilmesini isteme,
• İşlenen verilerin münhasıran otomatik sistemler vasıtasıyla analiz edilmesi suretiyle kişinin kendisi aleyhine bir sonucun ortaya çıkmasına itiraz etme,
• Kişisel verilerin kanuna aykırı olarak işlenmesi sebebiyle zarara uğraması hâlinde zararın giderilmesini talep etme,

Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 11

Kişisel verilerin elde edilmesi sırasında veri sorumlusu veya yetkilendirdiği kişi, ilgili kişilere;

• Veri sorumlusunun ve varsa temsilcisinin kimliği,
• Kişisel verilerin hangi amaçla işleneceği,
• İşlenen kişisel verilerin kimlere ve hangi amaçla aktarılabileceği,
• Kişisel veri toplamanın yöntemi ve hukuki sebebi ve diğer hakları konusunda bilgi vermekle yükümlüdür.

Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 10

Sağlık Bakanlığı Kişisel Sağlık Verileri Yönetmeliği’ni yetki alanlarındaki hizmetleri sunarken elde ettiği kişisel sağlık verilerinin Kişisel Veriler Kanunu’na uygun olarak alınması, saklanması, işlenmesi ve aktarımını düzenlemek için Kişisel Sağlık Verileri Yönetmeliği’ni yayımlamıştır.

Bu yönetmeliğe göre, kimliği belirli ya da belirlenebilir gerçek kişinin fiziksel ve ruhsal sağlığına ilişkin her türlü bilgi ile kişiye sunulan sağlık hizmetiyle ilgili bilgiler kişisel sağlık verisidir.

(Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 4/j)

Kişisel sağlık verileri özel nitelikli kişisel veriler arasında sayılmıştır. Özel nitelikli kişisel verilerin, ilgilinin açık rızası olmaksızın işlenmesi yasaktır.

Sağlık ve cinsel hayat dışındaki kişisel veriler, kanunlarda öngörülen hâllerde ilgili kişinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir.

Sağlık ve cinsel hayata ilişkin kişisel veriler ise ancak kamu sağlığının korunması, koruyucu hekimlik, tıbbî teşhis, tedavi ve bakım hizmetlerinin yürütülmesi, sağlık hizmetleri ile finansmanının planlanması ve yönetimi amacıyla, sır saklama yükümlülüğü altında bulunan kişiler veya yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından ilgilinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir.

Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 6/2 ve madde 6/3

Kişisel sağlık verilerinin kayıt edilmesinde temel ilkeler:

• Kişisel veriler, ancak bu Kanunda ve diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uygun olarak işlenebilir. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/1)
• Kişisel sağlık verileri hukuka ve dürüstlük kurallarına uygun olarak işlenmelidir. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/2a)
• Kişisel sağlık verileri doğru ve gerektiğinde güncel olmalıdır. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/2b)
• Kişisel Sağlık verileri belirli, açık ve meşru amaçlar için işlenmelidir. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/2c)
• İşlendikleri amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olmalıdır. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/2ç)
• İlgili mevzuatta öngörülen veya işlendikleri amaç için gerekli olan süre kadar muhafaza edilmelidir. (Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 4/2d)
• Hiç kimse sağlık hizmeti sunumu için gerekli olan durumlar dışında geçmiş sağlık verilerinin dökümünü sunmaya veya göstermeye zorlanamaz (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 5/3)
• Herkes veri sorumlusuna başvurarak kendisiyle ilgili olarak Kanunun 11 inci maddesinde yer alan hakları kullanabilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 5/6)

Kanunda yer alan bu ilkelerin yanında hiç kimsenin sağlık hizmeti sunumu için gerekli olan durumlar dışında geçmiş sağlık verilerinin dökümünü sunmaya veya göstermeye zorlanamayacağı da belirtilmiştir.(Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 5/3)

Banko, gişe ve masa gibi bölümlerde yetkisi olmayan kişilerin yer almasını önlemelidir.

Aynı anda yakın konumda hizmet alanların birbirlerine ait kişisel verileri duymalarını, görmelerini, öğrenmelerini veya ele geçirmelerini engelleyecek nitelikte gerekli fiziki, teknik ve idari tedbirler almalıdır.

Sağlık hizmeti sunucuları, tahlil ve tetkik sonuçları gibi hastaya ait kişisel sağlık verilerini içeren basılı materyal üzerinde gerekli kısmî kimliksizleştirme veya maskeleme tedbirlerini uygular ve söz konusu materyalin yetkisiz kişilerin eline geçmesi hâlinde kime ait olduğunun tespit edilmesini zorlaştıracak diğer tedbirleri alır.

(Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 5)

Hasta her zaman kişisel sağlık verilerine erişebilir ve kopyasını isteyebilir (Kişisel verilerin Korunması Kanunu madde 11, Hasta Hakları Yönetmeliği madde 16).

Evet, talep edebilir. Kişisel sağlık verilerinde yer alan bir yanlışlığın ya da şimdiki durumu ile kayıtlara geçen durum arasında farklılık var ise bu farklılığın giderilmesini talep edebilir.

Hastanın, sağlık kurum ve kuruluşlarında bulunan kayıtlarında eksik, belirsiz ve hatalı bulunan tıbbi veya kişisel bilgilerin tamamlanmasını, açıklanmasını, düzeltilmesini ve son sağlık ve şahsi durumuna uygun hale getirilmesini talep etme hakkı vardır (Kişisel verilerin Korunması Kanunu madde 11, Hasta Hakları Yönetmeliği madde 17).

İlgili kişi, kendisi hakkında sehven oluşturulan sağlık verilerinin düzeltilmesi hususunda sağlık verisinin oluşturulduğu sağlık hizmeti sunucusunun bağlı bulunduğu il sağlık müdürlüğüne başvurur. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 13/1)

İl sağlık müdürlüğü, ilgili sağlık hizmeti sunucusunda yapacağı araştırma neticesinde sağlık verisinin sehven oluşturulduğu bilgisine ulaşırsa resmi yazı ile Genel Müdürlüğe başvurur ve sehven oluşturulan sağlık verisinin düzeltilmesini ister. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 13/1)

Genel Müdürlük tarafından tesis edilecek işlem, sağlık hizmeti sunucusunun kendi veri tabanında da gerçekleştirilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 13/2)

Genel Müdürlük, sağlık hizmeti sunucuları tarafından oluşturulan sağlık verilerinin kendileri tarafından düzeltilebileceği tarihi belirler ve bu tarihi ihtiyaca göre günceller. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 13/3)

Genel Müdürlükçe belirlenen bu tarihten sonra oluşturulan sağlık verileri ilgili sağlık hizmeti sunucusu tarafından; bu tarihten önce oluşturulan sağlık verileri ise ilgili il sağlık müdürlüğünün talebi üzerine Genel Müdürlükçe düzeltilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 13/3)

• Kanun ve ilgili diğer kanun hükümlerine uygun olarak işlenmiş olmasına rağmen, işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hâle getirilir.
• Kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hâle getirilmesine ilişkin diğer kanunlarda yer alan hükümler saklıdır.
• Kişisel verilerin silinmesine, yok edilmesine veya anonim hâle getirilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.(Kişisel Verileri Koruma Kanunu madde 7.)

e-Nabız: Kişinin, kişisel sağlık verilerine internet ve mobil cihazlar aracılığı ile erişmesini sağlayan bir sistemdir. Bu sistem ile hekimler veya hastanın yetki verdiği üçüncü kişiler de kişisel sağlık verilerine erişebilir. Bu sistem e-Devlet uygulamalarına uygun olarak Sağlık Bakanlığı tarafından kurulmuştur.

Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 4/1-d).

Hastalar, reçeteleri, raporları ve tahlilleri hakkında bilgi edinebilir ve bunları belirlediği kişiler ile paylaşabilir.

e-nabız sistemi ile tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında hastaya gerçekleştirilen muayene, tetkik ve tedaviler ile ilgili tüm sağlık bilgileri yönetebilir.

e-nabız sistemi ile hastanın tıbbi özgeçmişine erişilebilir ve izin verdiği yetki ve süre sınırlarında sağlık kayıtlarının hekimlerce değerlendirilmesine olanak sağlayabilir.

Muayene ve tedavi ile ilgili sağlık tesislerini ziyaretlerinin tarihi, takip numaraları, ziyaret ettiği hastanenin adı ve hizmet aldığı branşlar hakkında bilgi alabilir. Ek olarak; verilen reçete, konulan tanı, rapor, yapılan tetkik ve çekilen radyolojik görüntü detaylarına ve içeriklerine ulaşılabilir:

• Hekimler tarafından hastaya yazılan tüm reçetelere, reçetelerde yer alan ilaçlara, ilaçların kullanım şekli ve periyodu ile ilgili gibi bilgilere ulaşılabilir.
• Hasta hazırlanan tüm raporları inceleyebilir. Hekimin hazırladığı ilaç, malzeme ve istirahat raporlarına bu platform üzerinden ulaşabilir ve belirleyeceği kişilerle paylaşabilir.
• Muayenelerden sonra hastaya konulan tüm tanıları tarih, tanı, klinik ve hekim bazında görebilir.
• Hasta yaptırmış olduğu tüm tahliller ve sonuçlarını referans değerleri ile listeleyebilir, istediği tahlilin üzerine tıklayarak detaylarına ulaşabilir. Bu bilgileri kendi bilgisayarına kaydedebilir.
• Çektirmiş olduğu tüm tıbbi görüntü ve radyolojik raporlarına erişebilir, detaylarına ulaşabilir. Buradaki görüntü ve raporları yurt içi ve yurt dışında belirleyeceği hekimlerle ve aile bireyleriyle paylaşabilir. Hekimler kendi yorumlarını ekleyebilecekleri gibi başka hekimlerin mevcut görüntü üzerine yazmış olduğu raporları da değerlendirebilirler.
• Hasta veya hekimi tarafından tespit edilen alerjileri tarih detayı ile kaydedilebilir.
• Acil durumlarda sağlık personeli tarafından hastaya daha hızlı müdahale edilebilmesi için acil durum notları eklenebilir.
• Hasta güncel sağlık durumu ile ilgili hekiminin görmesini istediği (anlık çıkan yara, döküntü vb.) fotoğrafları yükleyebilir.
• Kişi, yapılan aşıları ile ilgili bilgilere ulaşabilir bunlar ile ilgili belgeleri edinebilir.
• Hasta reçetesinde yer alan tüm ilaçların listesine ve bu ilaçlara ait doz, periyot, kutu adedi, kutu resmi, prospektüs gibi bilgilere erişebilir.
• İlaçlara ait, ilaç katılım tutarı, muadile göre ilaç katkı payı farkı, muayene katılım tutarı ve reçete katılım payı tutarı gibi bilgileri görebilir.

NOT: e-nabızda yer alan ve hastanın kendine ait olmadığını düşündüğü işlemleri sistem üzerinden bildirmesi mümkündür.

• Seçtiği sağlık tesisi ziyaretini hizmet kalitesi açısından değerlendirebilir ve ziyaret ile ilgili yorum yapabilir ve yaptığı yorumları silebilir.
• Ziyaretine ait tüm verilerin profilinde görülmesini engelleyebilir. Gizlenen veriler ilgili sağlık tesisinin veya Bakanlığın sunucularından silinmez.
• Hasta, kendisi dâhil hesabına erişen profilleri tarih ve saat detayıyla listeleyebilir.

https://enabiz.gov.tr/Yardim/Index?page=a2

Hasta, eğer e-nabıza kayıtlı ise e-nabızda yaptığı gizlilik tercihlerine göre bilgilerine erişilebilir.

Hastanın, varsa e-nabız hesabına koyduğu sınırlar kapsamında, sağlık hizmeti sunanlar kişisel sağlık verilerine erişebilir. Yani sağlık çalışanlarının hastanın e-nabız’ındaki bilgilere erişimi izni verilen sınırlarda olacaktır.

Kişisel sağlık verilerine erişim izni vermemişsek; hastanın belirlediği bir telefona gönderilen kod ile hekim kişisel sağlık verilerine erişebilecektir Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/2.

• Hasta eğer e-nabız’a kayıtlı değilse; kayıtlı olduğu aile hekimi herhangi bir süre sınırı olmaksızın kişisel sağlık verilerine erişebilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/3a)
• Bir sağlık kurumundan sağlık hizmeti için randevu alan hasta, randevu aldığı hekim tarafından, randevu gününde o kurumda işlemler tamamlanınca kadar verilere erişebilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/3b)
• Giriş yapılan bu sağlık kuruluşundaki diğer hekimler 24 saat süre ile kişisel sağlık verilerine erişebilir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/3c)
• Bir sağlık tesisine yatış söz konusu ise yatışın yapıldığı andan kurumdan ayrılana kadar kişisel sağlık verilerine erişim sağlanabilir. (Yatış yapıldığı kurumdaki hekimler) (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/3ç)

NOT: Bu sınırlamaları Sağlık Bakanlığı ihtiyaca göre yeniden değerlendirebilecek ve bu sınırlarda değişikliğe gidebilecektir. (Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik madde 6/4)

Hasta hakları: Hasta hakları, bireylerin sağlık hizmetlerinden insan haklarına uygun koşullarda hizmet almasını amaçlayan haklardır.

Bireylerin sahip olduğu hakları, sağlık hizmetlerinden yararlanırken kullanabilmesi, hasta hakları ile mümkündür. Bu haklar sağlık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacında olan herkes için geçerlidir.

Bireylerin sahip olduğu yaşama hakkı, beden bütünlüğünün dokunulmazlığı hakkı, özel yaşama saygı hakkı, sağlık hakkı, ayırım görmeme hakkı, düşünceyi ifade hakkı, vicdani kanaatlere saygı hakkı gibi hakların sağlık alanındaki yansıması ile ilgili olan hasta hakları, bu hakların sağlık hizmetleri ile ilgili yorumu olarak da tanımlanabilir.

Hasta hakları, sağlık hizmetlerinden yararlanırken bireylerin insan onuruna yakışır bir şekilde hizmetlerden yararlanmasını ve olası hak ihlallerinden korunmasını sağlar. (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 1).

Hasta hakları, sağlık çalışanlarının özerklik, güvenli ve insani koşullarda çalışma haklarını sınırlayıcı bir yaklaşım içermez.

Hasta hakları, yalnızca sağlık çalışanlarını şikâyet prosedürlerini hareket geçiren haklar dizisi değildir.

Hasta hakları, hastalara yasalarda, yasal düzenlemelerde, sağlık sisteminde, sağlık hizmeti sunan kurumların işleyişinde yer alan kurallara aykırı hareket etme olanağı vermez.

Hasta hakları kapsamında yer verilen haklar, sınırsız ve çerçevesiz değildir.

Hasta hakları, sağlık çalışanlarının hak ve özgürlükleri ile bağdaşmayan içerik taşımaz.

Hastanın sağlık durumu, tanı ve tedavileri ile ilgili ikinci bir görüş alma hakkı vardır. Hasta Hakları Yönetmeliği’nde hastaların bu hakkına açıkça yer verilmiştir.

Hastanın, tedavi eden hekimin dışında başka bir hekimden konsültasyon talep etme hakkı da vardır.

Tıbbi bir gereklilik durumunda hekim de hastayı konsültasyon talebi ile başka bir hekime yönlendirebilir.

(Hasta Hakları Yönetmeliği madde 18, Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi madde 24).

Ülkemizdeki yasalar kapsamında hastanın rızası (onayı, izni, onamı, oluru) olmadan hastaya tanı ya da tedavi ile ilgili girişimler gerçekleştirilemez. Hastaya bu girişimlerin gerçekleştirilebilmesi için rızasının alınması gerekir.

Rıza alınmadan önce mutlaka hastaya sağlık durumu, tanısı veya ön tanısı, önerilen tıbbi girişimler, tedavinin nasıl ilerleyeceği, gerçekleştirilecek girişimlerin potansiyel risk veya yararları, diğer tedavi seçenekleri, hastanın tedavisiz kalması halinde oluşabilecek sonuçlar hakkında bilgi verilmelidir.

Bu bilgilendirme sözlü yapılabileceği gibi yazılı veya görsel materyaller kullanılarak da yapılabilir.

Bu bilgilendirme, hastanın anlayabileceği ve aklında şüphe bırakmayacak şekilde, uygun bir zamana yayılarak yapılmalıdır (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 18 ve 24).

Bazı tıbbi girişimler için rızanın yazılı alınması zorunluluğu vardır. Bu kapsamda hastaya gerekli bilgilendirmeler yazılı olarak yapıldıktan sonra hastanın bazı belgeleri imzalaması gerekebilir.

Aydınlatma metni; hastaya konan tanı/ön tanı, sağlık durumu, gerçekleştirilecek girişimler, tedavi yöntemleri, diğer tedavi seçenekleri, bu yöntemlerin yarar, zararları ve sonuçları hakkında açık, anlaşılır ve akılda soru işareti kalmayacak şekilde bilgi içeren metindir.

Genellikle “Aydınlatılmış Onam Formları” olarak bilinen bu formlarda “Bilgilendirilmiş Onay Formu”, “Bilgilendirilmiş Rıza Formu” gibi başlıklar olabilir.

Hastadan, bu formların altına el yazısıyla “okudum anladım kabul ediyorum” gibi ibareleri yazarak imzalaması istenebilir. Eğer hasta önerilen tedaviyi veya girişimi kabul ediyorsa belgeyi imzalamalıdır.

Hasta, aydınlatma metinleri ile gerçekleştirilecek tıbbi girişim konusunda bilgi sahibi olur. Bu aydınlatmadan sonra tıbbi girişimler hakkında karar verebilecek duruma gelir.

Buradaki esas amaç hastanın, gerçekleştirilecek tıbbi girişim hakkında bilgi edinmesini sağlamaktır. Bu nedenle hasta okuduğu aydınlatma metinlerinde anlamadığı cümle, kelime ve diğer hususlar hakkında ek bilgi isteyebilir.

Bu ek bilgilendirmeler hastaya sözlü, yazılı hatta görsel olarak yapılabilir.

Bazı tedavi ya da girişimler için yazılı onam alınması gerekmez. Bu durumlarda da gerekli bilgiler verildikten sonra girişim ya da tedaviye onam verip vermediği sorulmalıdır. Hasta, girişim ya da tedaviyi kabul ediyorsa sözlü olarak onam vermesi yeterlidir (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 15,24 ve 26).

Hastaların tedaviyi kabul etmeme hakkı vardır. Bu durumlarda hastanın önerilen tedaviyi veya girişimi kabul etmediğini açıkça ifade etmesi gerekir.

Tedaviyi reddettiği durumlarda hastanın tedaviyi reddetmenin riskleri ve sonuçları hakkında bilgilendirilmesi ve tedaviyi reddettiğine dair belgeyi imzalaması gerekmektedir.

Hastanın, devam eden bir tedaviyi durdurma hakkı da vardır.

(Hasta Hakları Yönetmeliği madde 25)

Hasta, almakta olduğu tedavinin gidişatı, bu gidişata göre karşılaşması olası sonuçlar hakkında bilgi alma hakkına sahiptir. Aldığı bu bilgilere göre tedavinin değiştirilmesini talep edebilir (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 25).

Hastaların refakatçi bulundurma, ziyaretçi kabul etme, muayene ve tedavi gibi uygulamalar sırasında bir yakınının yanında bulunmasını talep etme hakkı vardır.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde hastaların yakınları tarafından ziyaret edilmesi ve yanlarında refakatçi bulundurmaları ile ilgili hükümler yer almaktadır.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nin “Refakatçi Bulundurma” başlıklı 40. Maddesinde "Muayene ve tedavi sırasında hastaya yardımcı olmak üzere; mevzuatın ve kurum imkânlarının elverdiği ve hastanın sağlık durumunun gerektirdiği ölçüde, tedaviden sorumlu olan tabibin uygun görmesine bağlı olarak, refakatçi bulundurulması istenebilir.”

“Bu hakkın nasıl ve ne zaman kullanılacağı ve bu konuda alınacak tedbirler, sağlık kurum ve kuruluşunun çalışma usul ve esaslarını gösteren mevzuatta ayrıca düzenlenir.” hükümlerine yer verilmiştir.

Hasta Hakları Yönetmeliği’ne göre hastaya tanı konması veya tedavisi ile ilgili işlemler sırasında tıbben sakınca olmaması koşulu ile hasta, herhangi bir yakınının yanında bulunmasını isteme hakkına sahiptir (madde 21/2 c).

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği’nde² de aynı yönde hüküm vardır. Bu yönetmelikte hastaların ayrı ayrı muayene edilmesi ve muayene sırasında meslek mensupları dışında kimsenin bulunmaması gerektiğine dikkat çekilmiş ve hasta isterse ailesinden biri veya bir yakınının yanında bulunabileceği belirtilmiştir (madde 7).

Hasta Hakları Yönetmeliği’ne göre bütün sağlık kurum ve kuruluşları, hem hastaların hem de ziyaretçi ve refakatçi gibi yakınlarının can ve mal güvenliğini sağlamak zorundadır (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 37/2).

2. RG: T. 13.01.1983, S. 17927 Mük.)

Hastaların hekim seçme hakkı vardır.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde mevzuatta belirlenen koşullara uyma koşulu ile hastaya sağlık hizmeti veren veya verecek olan sağlık personelini değiştirme ve başka bir hekimden konsültasyon isteme hakkına yer verilmiştir.

Hastanın, bu hakkını kullanması nedeniyle fark ücreti ödemesi gerekiyorsa bunu ödemekle yükümlüdür. (Hasta Hakları Yönetmeliği madde 9).

Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nde de hekim seçme hakkının olduğu belirtilmiştir. Ancak bu hak kullanırken hastaların getirilen sınırlamalara da uymak zorunda olduğu belirtilmiştir (Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi madde 5).

Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları benzer bir yaklaşımla tıbbi uygulamanın özelliklerine ve kurumun koşullarına uygun olarak hastanın hekimini serbestçe seçme özgürlüğüne sahip olduğunu belirtmektedir (Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları madde 22).

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği de hastaların hekim seçme hakkına yer vermiştir (Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği madde 8).

Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmeti Sunumunda Poliklinik Hizmetlerinin Hastaların Hekim Seçmesine ve Değiştirmesine İmkân Verecek Şekilde Düzenlenmesi Hakkında Yönergesi³. Hekim seçme hakkı ile ilgili önemli hükümler içermektedir.

Yönergeye göre;

Hastaların iyi iş birliği yapabileceği ve iletişim kurabileceği hekimi seçme,

Sağlık kurumuna her gelişinde, istediği takdirde aynı hekime muayene olabilme,

Kuruma ilk kabulünden itibaren aynı hekimin kontrolü altında olma.

Hastanın yataklı tedavi kurumundaki tedavisinin herhangi bir aşamasında hekimini değiştirme imkânının sağlanmasına hakkı vardır.

Yönergede hastaya talebi halinde kendisine sağlık hizmeti veren veya verecek olan hekimlerin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında bilgi verilmesinin gerektiği de ifade edilmiştir.

Not: Hastanın sağlık personelini seçme hakkı, hastanın dilediği sağlık personelinden hizmet talep edebilmesini içermez. Bu hak, sağlık sisteminin içerisinde ele alınmalıdır.

Not: Hastanın ihtiyacını karşılayacak nitelikteki kurumlara yönlendirilmesi hastanın sağlık kurumunu seçme hakkı açısından bir gerekliliktir. Bu kapsamda hastanın uzmanlık dalına ihtiyaç gösteren bir sağlık sorununun bulunmaması halinde ya da seçmek istediği uzmanlık alanı ile ilgili bir sağlık sorununun bulunmamasına rağmen bu yönde seçimler yapması, hastanın hekim seçme hakkının amacı kapsamında değildir.

Not: Hastanın her koşulda dilediği uzman veya uzmanlık alanından yararlanabilmesi de her zaman sınırlı olan sağlıkta insan kaynağının dağıtımında adaletsizliğe neden olacaktır. Uzman hekimden hizmet alması gerekmeyen bir hastanın, uzmanlık hizmetlerinden dilediği zaman yararlanabilmesi, uzmanlık hizmetlerinden yararlanma ihtiyacında olan hastaların yararlanmasına engel olabilecektir.

Hastanın ihtiyacına uygun hekimlere yönlendirilmesinden sonra, hekimini seçme hakkı zaman zaman sorun oluşturabilmektedir. Sağlık hizmeti her zaman iyi bir planlama ve iş bölümü gerektirir. Hastanın seçim hakkını kullanması, hastalara daha iyi bir hizmet sunulmasını amaçlayan iş bölümü ve planlama konusunda aksamalara yer vermeyecekse hastanın bu talebinin kabul edilmesi gerekir. Sağlık personelinin sağlık hizmetlerinden yararlanmak isteyen hastalara yaklaşımı yasalar tıbbi deontoloji kuralları ve etik ilkelerle belirlenmiştir. Sağlık personellerinin bu çerçevede hizmet sunması gerekir. Bu konuda bir standardın sağlanması hastaları kişisel nedenlerden dolayı personel seçimi yapmasını önleyebilir. Önceden belirlenmiş bazı düzenleme ve ilkeler, hastaların kişisel nedenlerden hekimi seçme oranını azaltabilir. Ancak belirlenen bu ilke ve kurallara rağmen sağlık hizmetinde önemli bir unsur olan personelin kişilik özellikleri ortadan kaldırılamaz. Bu noktadan sonra hekim veya hastaya seçim hakkının tanınması gerekir. Hastalara sağlık sisteminin işleyişi ile uyumlu bir seçim hakkının tanınması hasta haklarının önemli bir ayağını oluşturur. Sağlık hizmetinin önemli bir unsuru olan güven, hastalara bu hakkın tanınmasıyla sağlanabilir. Hastaların her basamakta personel ve sağlık hizmet birimi seçme hakkını sağlayacak tedbirlerin alınması gerekir.

3. 17 Ekim 2007 tarihli ve 9379 Sayılı Makam Oluruyla yürürlüğe girmiştir.

Mevzuatın öngördüğü usul ve şartlara uygun olmak koşulu ile hastanın sağlık kurum ve kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı vardır.

Bu kapsamda; hasta, kendi isteği ve sağlık kuruluşunun gerekli görmesi halinde hizmet aldığı sağlık kuruluşunu değiştirebilir.

Eğer hasta sağlık kuruluşunun değiştirilmesini talep ediyorsa hastanın bu talebi kabul edilir. Ancak bu kuruluş değiştirme işlemlerinin hasta için hayati tehlike taşımaması gerekir.

Hasta, sağlık kuruluşunu değiştirmek istediğinde; bu değişikliğin hayati tehlikeye yol açıp açmayacağı ve kuruluş değiştirmenin hastalığı daha da ağırlaştırıp ağırlaştırmayacağı konularında, hasta, hekim tarafından aydınlatılmalıdır.

Kuruluş değiştirme talebi mevzuatın öngördüğü sevk zincirine uymuyorsa, hasta arada oluşabilecek ücret farkını ödemek durumundadır.

Ancak acil olaylarda herhangi bir ücret ödenmez.

Hastanın tıbben bir başka sağlık kuruluşuna naklinin gerekmesi halinde, durum hastaya veya veli veya vasisine ya da hastanın yetki verdiği kişiye açıklandıktan sonra hastanın nakli yapılabilir.

Nakledileceği bir kuruluş hastayı kabul etmeden hasta sağlık kuruluşundan çıkarılamaz.

Hasta Hakları Yönetmeliği’ne göre, nakilden önce, gereken bilgiler, hastanın nakil edileceği sağlık kuruluşuna, sevk eden kuruluş veya yasalarla belirtilen yetkililerce kesintisiz bir şekilde verilmelidir.

Hastanın sağlık kurumunu seçme hakkı hastanın her koşulda dilediği sağlık hizmeti kurumundan hizmet talep edebilmesini içermez. Bu hakkın sağlık sisteminin içerisinde ele alınması gerekir. Hasta ihtiyacını karşılayacak niteliklere sahip kurumlardan hizmet alabilecek şekilde yönlendirilmelidir.

Tam donanımlı bir sağlık kuruluşundan hizmet alması gerekmeyen bir hastanın, bu kurumlardan dilediği zaman yararlanabilmesi bu birimlere ihtiyaç duyan hastaların bu birimlerden yararlanmasına engel oluşturabilir.

Hasta Hakları Yönetmeliği madde 8.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde sağlık kurum ve kuruluşları tanımlanırken de kapsam geniş tutulmuş, resmi ve özel hizmet veren kurum ve kuruluşlara arasında bir ayırıma gidilmemiştir. Tıbbi hizmet verilen yerler de Hasta Hakları Yönetmeliği’nde sağlık kurum ve kuruluşu kapsamına dâhil edilmiştir. Sağlık hizmeti sunan resmi ve özel tüm sağlık kurum kuruluşlar, personel ile sağlık hizmetini yöneten, denetleyen kurum ve kişiler hasta haklarına saygı göstermek ve bu hakları sağlamakla yükümlüdür (madde 1-2). Bu çerçevede, sağlık personelinin tutumundan kaynaklı ihlallerin yanında, sistemin yönetimi ya da denetlenmesinden kaynaklanan hak ihlalleri de gündeme getirilebilecektir.